Bán hạ – Thảo dược trị ho, hen, viêm vú

Giới thiệu

Bán hạ là một loại cây thuộc họ Ráy, có tên khoa học là Pinellia ternata Thunb. Cây có tên gọi như vậy vì nó mọc vào giữa mùa hạ.

Đặc điểm hình thái

Củ cây

Củ cây bán hạ là bộ phận dùng làm thuốc. Củ có hình trụ, dài khoảng 5-10cm, đường kính khoảng 1-2cm. Củ có màu trắng, có nhiều rễ nhỏ bám quanh. Củ có mùi thơm, vị cay, có độc nhẹ.

Lá cây

Lá cây bán hạ mọc so le, có cuống dài. Lá có hình bầu dục, dài khoảng 10-15cm, rộng khoảng 5-8cm. Lá có màu xanh, mép lá có răng cưa, gân lá chính rõ nét.

Hoa cây

Hoa cây bán hạ mọc thành chùm ở nách lá hoặc đầu cành. Mỗi chùm hoa có khoảng 10-20 bông hoa nhỏ, màu trắng, có nhiều nhị vàng. Hoa nở vào mùa hạ.

Quả cây

Quả cây bán hạ là loại quả nang, hình trứng, dài khoảng 1-2cm, rộng khoảng 0,5-1cm. Quả có màu nâu, có nhiều gân nổi. Bên trong quả có 3-6 hạt hình bầu dục, màu đen, bóng.

Phân bố và thu hái

Phân bố

Cây bán hạ là một loại cây bản địa của Trung Quốc, nơi nó được trồng nhiều làm cây thuốc. Cây cũng được nhập khẩu vào nhiều nước khác như Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ, châu Âu… Ở Việt Nam, cây bán hạ chưa được phát hiện, nguồn dược liệu 100% là nhập khẩu từ Trung Quốc.

Thu hái và chế biến

Củ cây bán hạ là bộ phận dùng làm thuốc. Củ được thu hái vào mùa thu, khi cây bắt đầu héo. Người ta đào củ lên, rửa sạch, ngâm với nước phèn chua và gừng cho đến khi nước trong và củ hết nhớt. Sau đó, lấy củ ra, rửa sạch, sao vàng cho đến khi khô, cắt thành từng miếng nhỏ, bảo quản trong bình kín.

Công dụng và cách dùng

Công dụng

Bán hạ là một loại thảo dược có nhiều công dụng trong y học cổ truyền. Theo các tài liệu, bán hạ có những tác dụng sau (1):

• Trị ho, hen suyễn, hen phế quản, giúp thông khí, hoạt huyết, giảm đờm, giảm viêm.
• Trị nôn mửa, đặc biệt là ở phụ nữ có thai, giúp an thần, bình vị, tiêu thực, chống nôn.
• Trị viêm tuyến vú cấp tính, giúp giảm sưng, đau, nóng, tiết dịch.
• Trị bất tỉnh, giúp tỉnh táo, lợi tiểu, giải độc.
• Hỗ trợ điều trị các bệnh về tiêu hóa, gan, mật, thận, hô hấp, tim mạch, huyết áp.

Cách dùng

Bán hạ có thể dùng dưới nhiều dạng khác nhau, như sắc nước, ngâm rượu, tán bột, thuốc viên… Tùy theo mục đích và bệnh trạng của người dùng, có thể chọn cách dùng phù hợp. Dưới đây là một số cách dùng thông dụng của bán hạ:

• Sắc nước: Lấy 10-20g củ bán hạ, rửa sạch, cho vào nồi cùng với 500ml nước, đun sôi, để lửa nhỏ sắc cạn nước còn khoảng 100ml, chia làm 2-3 lần uống trong ngày, trước hoặc sau bữa ăn. Cách này dùng để trị ho, hen suyễn, hen phế quản, nôn mửa, viêm vú cấp tính.
• Ngâm rượu: Lấy 500g củ bán hạ, rửa sạch, để ráo nước, cho vào bình kín cùng với 3 lít rượu trắng, ngâm trong 30 ngày, lắc đều mỗi ngày. Sau khi ngâm xong, lọc lấy rượu, bỏ phần bã. Mỗi ngày uống 2-3 ly nhỏ, có thể pha với nước ấm hoặc nước đường. Cách này dùng để trị bất tỉnh, hỗ trợ điều trị các bệnh về gan, mật, thận, tiêu hóa, hô hấp, tim mạch, huyết áp.
• Tán bột: Lấy 100g củ bán hạ, rửa sạch, phơi hoặc sao khô, tán nhuyễn thành bột mịn, đựng trong hộp kín. Mỗi ngày lấy 3-5g bột, hòa với nước ấm hoặc rượu, uống trước bữa ăn. Cách này dùng để trị nôn mửa, đặc biệt là ở phụ nữ có thai, hỗ trợ điều trị các bệnh về ngoại da, như mụn nhọt, ghẻ, nấm, viêm da, vết thương, bỏng.
• Thuốc viên: Có thể mua thuốc viên bán hạ ở các hiệu thuốc, hoặc tự làm tại nhà. Cách làm như sau: Lấy 200g củ bán hạ, rửa sạch, phơi hoặc sao khô, tán nhuyễn thành bột mịn, trộn đều với 50g bột nếp, 50g mật ong, nặn thành viên nhỏ, phơi khô. Mỗi ngày uống 3-5 viên, có thể nhai ho