Thăng ma – Vị thuốc quý trong Đông y

Thăng ma là một loại cây có tên khoa học là Cimicifuga, thuộc họ Ranunculaceae. Trong Đông y, thăng ma được coi là một vị thuốc có nhiều công dụng chữa bệnh, nhất là các bệnh liên quan đến phong nhiệt, ôn dịch, chướng khí, sa dạ con, thấp khớp và viêm phế quản.

Đặc điểm của thăng ma

Thăng ma có thân rễ to, dài, màu nâu đỏ, có nhiều rễ nhỏ bám quanh. Lá mọc so le, hình tam giác, mép có răng cưa, mặt trên màu xanh, mặt dưới màu xám. Hoa mọc thành chùm ở ngọn, màu trắng hoặc hồng nhạt, có mùi thơm đặc biệt.

Thăng ma có nhiều loại, phân bố ở nhiều nơi trên thế giới, nhưng chủ yếu là ở châu Á. Trong Đông y, thăng ma được chia thành các loại sau:

• Bắc thăng ma: là loại phổ biến nhất, có tên khoa học là Cimicifuga dahurica, ở Trung Quốc gọi là Hưng an thăng ma. Đây là loại thăng ma có chất lượng tốt nhất, có vị cay, ngọt, tính hàn, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tán phong, bài trừ ôn dịch.
• Thiên thăng ma: là loại có tên khoa học là Cimicifuga heracleifolia, ở Triều Tiên gọi là chính thức thăng ma. Đây là loại thăng ma có vị cay, đắng, tính hàn, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tán phong, bài trừ ôn dịch, điều trị đau bụng do trúng độc, sốt rét, loét cổ họng.
• Tây thăng ma: là loại có tên khoa học là Cimicifuga foetida, ở Trung Quốc gọi là Lục thăng ma, Xuyên thăng ma. Đây là loại thăng ma có vị cay, đắng, tính hàn, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tán phong, bài trừ ôn dịch, điều trị đầy hơi, lòi dom, tả lỵ lâu ngày, sa dạ con, huyết trắng, băng huyết.
• Quảng Đông thăng ma: là loại có tên khoa học là Serratula sinensis, ở Trung Quốc gọi là Ma hoa đầu. Đây là loại thăng ma có vị cay, ngọt, tính hàn, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tán phong, bài trừ ôn dịch, điều trị phù thũng, làm ra mồ hôi.

Công dụng của thăng ma

Thăng ma có nhiều công dụng trong chữa bệnh, đặc biệt là các bệnh do phong nhiệt, ôn dịch, chướng khí gây ra. Dưới đây là một số công dụng chính của thăng ma:

• Thanh nhiệt, giải độc: Thăng ma có tính hàn, có thể thanh nhiệt, giải độc cho cơ thể, đặc biệt là các bệnh do nhiệt độc gây ra, như sốt cao, viêm họng, viêm tai giữa, viêm phế quản, nhiễm trùng máu, nhiễm trùng tiết niệu, nhiễm trùng da, mụn nhọt, lở loét, độc tố thực phẩm, rắn cắn, sâu bọ cắn…
• Tán phong, bài trừ ôn dịch: Thăng ma có tác dụng tán phong, bài trừ ôn dịch, giúp thông khí huyết, giảm đau nhức, đau đầu, chóng mặt, mất ngủ, co giật, liệt dương, sa dạ con, huyết trắng, băng huyết, phù thũng, tiểu đường, bệnh gút, thấp khớp, đau dây thần kinh…
• Chống viêm, chống co thắt, giảm đau: Thăng ma có chất cimicifugin, có tác dụng chống viêm, chống co thắt, giảm đau, giúp giảm các triệu chứng của viêm khớp, viêm cơ, viêm gan, viêm ruột, viêm thận, viêm tử cung, viêm buồng trứng, viêm màng não, viêm mũi xoang, viêm amidan, viêm tuyến tiền liệt…
• Hạ huyết áp, bổ tim mạch: Thăng ma có chất cimicifugin, có tác dụng hạ huyết áp, bổ tim mạch, giúp giảm các triệu chứng của cao huyết áp, đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim, suy tim, rung nhĩ, loạn nhịp tim, đột quỵ, xơ vữa động mạch…

Cách dùng và liều lượng của thăng ma

Thăng ma thường được dùng dưới dạng sắc, thuốc bột, thuốc viên, thuốc nước, thuốc mỡ, thuốc xịt, thuốc nhỏ… Tùy theo từng bệnh, thăng ma có thể dùng đơn thuốc hoặc phối hợp với các vị thuốc khác để tăng hiệu quả. Một số bài thuốc thường dùng có thăng ma là:

• Điều trị viêm tai giữa mạn tính: Bài thuốc gồm các vị sau: thăng ma, hoàng bá, đương quy, hoàng liên (mỗi vị 8 g), cam thảo bắc (4 g), đảng sâm, sài hồ, hoàng kỳ, phục linh, bạch truật (mỗi vị 12 g) và trần bì (6 g), tất cả cho vào ấm sắc lấy nước uống, mỗi ngày một thang, chia làm ba lần uống.
• Điều trị đau bụng do trúng độc: Bài thuốc gồm các vị sau: thăng ma, bạch chỉ, bạch phục linh, bạch truật, bạch cập, bạch hoa xà thiệt thảo (mỗi vị 6 g), cam thảo bắc (3 g), tất cả cho vào ấm sắc lấy nước uống, mỗi ngày một thang, chia làm ba lần uống.
• Điều trị sốt rét, loét cổ họng: Bài thuốc gồm các vị sau: thăng ma, bạch chỉ, bạch phục linh, bạch truật, bạch cập, bạch hoa xà thiệt thảo (mỗi vị 6 g), cam thảo bắc (3 g), tất cả cho vào ấm sắc lấy nước uống, mỗi ngày một thang, chia làm ba lần uống. Ngoài ra, có thể nấu nước thăng ma rồi ngậm và nuốt để giảm viêm họng, sưng amidan, đau răng.